Mantar Zehirlenmeleri ve Hastane Öncesi Tedavi
Mantar, geçmişten günümüze kadar besin maddesi olarak kullanılan çok geniş tür yelpazesine sahip organizmalardır. Tüm toplumlarda olduğu gibi mantarlar besin kaynağı olarak ülkemizde de sık sık kullanılmaktadırlar. Özellikle bahar aylarında (sonbaha-ilkbahar ayları) doğadaki yabani mantarların artması ile paralel mantar zehirlenmelerinin de görülme sıklığı artmaktadır.
Çok değişik türlerinin olması ve bazı türlerinin insan vücudunda ciddi toksikiteye sebep olmaları ve zehirli/zehirsiz mantar ayrımının kesin olarak yapılamaması durumunda mantar zehirlenmeleri karşımıza çıkabilmektedir. Özellikle yabani mantarların tüketilmesi nedeni ile mantar zehirlenmeleri görülmektedir.
Mantar zehirlenmelerinin çoğunluğu hafif veya orta şiddetli zehirlenmeler olarak karşımıza çıksada bazı türler (özellikle “amanita türleri”) ciddi toksikiteye ve ölüme sebebiyet veren zehirlenmelere (intoksikasyonlara) neden olmaktadır.
Tüm toksikitelerde olduğu gibi mantar zehirlenmelerinde de yenilen mantarın türü, miktarı, toksikte yapan maddelerin türü, mantarı tüketen kişinin özellikleri (çocuk-yetişkin) gibi etkenlerle mantar zehirlenmesinin ciddiyeti değişmektedir. Mantar zehirlenmeleri birçok sınıfta incelense de hastane öncesi bakımda genel ve semptomatik tedavi uygulanması nedeni ile bu yazımızda bu sınıflandırmalara girmeyeceğiz. Mantar zehirlenmelerinde belirti ve bulguların, mantarın içerdiği toksinlere göre çok değişiklik gösterebileceği unutulmamalıdır.
Mantar zehirlenmelerinde belirti bulgular erken dönemde (tüketilmesinden sonra ilk 3 saat) görülebileceği gibi , uzun dönemde de (tüketimesinden 24 saat sonra) görülebilir. Erken dönemde görülen mantar intoksikasyonları genellikle benign ilerlerken, geç dönemde belirti ve şikayete neden olan intoksikasyonlarda prognoz daha kötü olabilmektedir. Mortalitenin altında yatan ana neden akut karaciğer yetmezliğidir. Bunun yanında hastalarda renal yetmezliğe bağlı durumlarda görülebilmektedir.
Mantar Zehirlenmelerinde (intoksikasyonlarında) genel belirti ve bulgular;
Yukarıda da bahsettiğimiz gibi mantar zehirlenmelerinde çok çesitli toksinlerin etkili olması nedeni ile belirti ve bulgu yelpazesi oldukça geniş olan, genel belirti ve bulgulardır. Bu nedenle ilk bahar ve sonbahar mevsimlerde genel belirti ve bulguların görüldüğü, kronik hastalığı olmadığı bilinen ve sağlıklı bir birey olduğu bilgisi alınan tüm hastalarda, özellikle 7-10 gün içerisindeki mantar yeme öyküsü araştırılmalıdır.
Mantar intoksikasyonlarında görülebilen belirti ve bulguları aşağıdaki gibi belirtebiliriz,
- Gastrointerstinal sistem belirti ve bulguları, ( bulantı, kusma, karın ağrısı, ishal)
- Hematürü,
- Kas güçsüzlüğü, kas krampları, terleme,
- Konvülsiyonlar,
- Bronkospazm ( muskarin içeren mantarlar)
- Taşikardi ve yüz kızarması (Coprine içeren mantarlar)
- Bradikardi,
- Midriyazis,
- Baş dönmesi,
- Deliryum,
- Halüsinasyonlar, (Psilosibin içeren mantarlar)
- Anksiyete,
- Tremor,
- Ataksi,
- Gözlerde sararma,
- Bilinç değişiklikler ve koma
Mantar zehirlenmelerinde (intoksikasyonunda) hastane öncesi tedavi;
Mantar zehirlenmelerinde hastane öncesi tedavi semptomatiktir.
- Hastanın muayenesi ABCDE yaklaşımı ila yapılmalıdır.
- TYD ve İYD ihtiyacı değerlendirilmelidir.
- Hastanın kan basıncı, SpO2 ve kan basıncı monitörizasyonu yapılmalıdır.
- Gerekirse hastaya %100 oksijen başlanmalıdır.
- IV erişim sağlanmalıdır. % 0,9 izotonik ile sıvı infüzyonuna başlanmalıdır.
- Hastada konvülsiyonların olması durumunda, konvülsiyon kontrolü amacı ile benzodiazepinler kullanılabilir.
- Bradikardi görülmesi durumunda Atropin 0,5 mg-1 mg uygulanabilir.
- Erken dönem bilirtileri gösteren hastalarda aktif karbon 1 g/kg olacak şekilde uygulanabilir. Bu amaçla nazogastrok kateter takılmalıdır.
- Tüm mantar intoksikasyonlarının hastaneye tranferi gerçekleştirilmelidir. Hastane seçiminde yoğun bakım ünitesi olan bir merkezin tercih edilmesi önemlidir.
- Transport sırasında vital parametreler sürekli takip edilmelidir.
Referanslar:
-
Yardan, T., Eden, A. O., Baydın, A., Aslan, B., & Vural, K. (2008). Mantar zehirlenmeleri. OM Ü. Tıp Derg, 25, 75-83.
- http://file.atuder.org.tr/_atuder.org/fileUpload/yxhpS6ub2ce6.pdf
-
GÜLER, D. K., GÜVEN, D. D. Ö., & BOZFAİKOĞLU, D. S. (1991). 22 Mantar İntoksikasyonu Vakasının Klinik, Laboratuar Özellikleri ve Tedaviye Cevapları: Tedaviye Erken Başlamanın Prognostik Önemi. Turkiye Klinikleri Journal of Gastroenterohepatology, 2(2), 122-125.
-
Ecevit, Ç., Hızarcıoğlu, M., Gerçek, P. A., Gerçek, H., Kayserili, E., Gülez, P., & Apa, H. (2004). Acil servise başvuran mantar zehirlenmelerinin retrospektif olarak incelenmesi.
-
BİLİR, A., YELKEN, B., EKEMEN, S., & ZEYDANOĞLU, S. (2006). Mantar zehirlenmesi saptanan olguların retrospektif değerlendirilmesi. Turkiye Klinikleri Journal of Anesthesiology Reanimation, 4(3), 131-134.
