Yanıklarda İlk Yardım
Yanık, herhangi bir ısıya yada ısı üreten reaksiyona maruz kalma sonucu vücut dokusunda oluşan hasarlara denilmektedir. Sıcak yüzeylere temas, sıcak su, asit ve bazlar, Isı üreten herhangi bir kimyasal reaksiyona yada ışımaya bağlı olarak yanıklar görülebilmektedir.
Yanıklar birçok farklı şekilde sınıflandırılmaktadır. Yanıkların ciddiyeti konusunda bir çok etken rol oynamaktadır. Yanıkların ciddiyetini etkileyen etkenleri aşağıdaki gibi sınıflandırabiliriz.
- Yanık yüzeyi
- Yanık bölgesi (el, yüz göğüs v.b.)
- Yanığın derinliği (1. derece, 2. derece, 3. derece)
- Hastaların mevcut hastalıkları (yanan kişinin kalp, diyabet, gibi hastalığının olup olmaması)
- Hastanın yaşı (bebekler ve çocuklarda daha ciddi yanıklar görülebilir)
- Solunum yollarında yanık olup olmaması
gibi durumlar yanığın ciddiyetini etkileyebilecek en önemli etkenlerdir.
Yanıkların ciddiyetini belirlemede yanıklar genellikle 3 dereceye ayrılmaktadır. Yanıklar 1. derece, 2. derece ve 3. derece yanıklar olmak üzere 3 sınıfta incelenirler. 1. derece yanıklar en hafif yanıklardır. 3. derece yanıklar ise en ciddi yanıklardır.
1. Derece Yanıklar
Derinin sadece en üst kısmının etkilendiği yanıklardır. Deri bütünlüğü bozulmamıştır. Deri üzerinde kızarıklık, ağrı ve hassasiyetle karakterize yanıklardır. Tıbbi müdahaleye gerek duymaksızın 48-36 saat içerisinde iyileşirler. Bu tür yanıklara en iyi örnek yaz aylarında sık sık karşılaştığımız güneş yanıklarıdır.
2. Derece Yanıklar
Yanık derinin biraz daha aly kademelerine kadar inmiş ancak derinin tüm katlarında ve kas dokusunda yanık yoktur. Bu yanıkların en önemlileri tıbbi olarak “bül” adı verilen içi su dolu kabarcıklardır. (halk arasında yanığın su toplaması) Bu yanıklar ağrılı yanıklardır. Bu tür yanıklarda ilk yardım önemlidir.
3. Derece Yanıklar
Derinin tamamının ve kas dokunun hatta ve hatta kemiklerin bile hasara uğradığı yanıklardır. En ciddi yanıklardır. Bu yanıklarda sinirler de yandığı için ağrı duyulmayabilir. Yanık yeri beyaz, kahverengiden siyaha kadar değişik renklerde görülebilir. Bu tür yanıklarda ilk yardım çok önemlidir.
(Yanık dereceleri hakkında detaylı bilgiye ulaşmak için sağlık personelleri için hazırladığımız “Yanıklar ve hastane öncesi yaklaşım” konusuna bakabilirsiniz)
Yanıklar ciddi yaralanmalardır. Özellikle 3. derece yanıklarda ve geniş 2. derece yanıklarda ilk yardım uygulaması ile hastanın yaşam kalitesi başta olmak üzere hayatta kalıp kalamayacağını yapılan ilk yardım uygulaması belirleyebilir.
Yanıklarda İlk Yardım Nasıl Yapılır?
Kendi güvenliğinizi mutlaka ilk planda tutun. Yanma olayı halen devam ediyor ise kişinin alevle bağlantısının kesilmesi ve yanmanın sonlandırılması gerekmektedir. Bu amaçla en güvenli yöntem yanan kişinin üzerine battaniye gibi bir şey örterek alevin oksijen ile bağlantısı kesilerek yanma işleminin sonlandırılması gerekmektedir. Bu amaçla üzerine örtü veya battaniye kapatılan yaralının yuvarlanması söylenir. 112 den yardım istenir.
Eğer elektrik çarpmasına bağlı bir yanık olayı ile karşı karşıya iseniz, yaralının mutlaka elektrikle bağlantısının kesilmesi gerekmektedir. Hasta su ile temas etmemelidir.
Hastanın bilinç ve ABC değerlendirmesi yapılmalıdır. Solunum yolunda şişlik ve yanık izlerinin olup olmadığıve hastanın solunumunun etkilenip etkilenmediği değerlendirilmelidir.
Alev yanıklarında Yanan bölge hızla soğutulmalı ve yanığın daha derinlere inmesi engellenmelidir. Bu amaçla yanan bölge en az 20 dakika su altında tutulmalıdır. (Toz kimyasal yanıklarında kesinlikle ilk temizlemede su ile temas olmamalıdır. Vücuda temas eden toz ilk önce bir fırça yardımı ile temizlenmelidir. Sonra tazyiksiz su ile temizlenebilir.)
Parmaklarda ve kolda olan yanıklarda ödem olabileceği düşünülerek yüzük, bilezik saat gibi takılar ilk fırsatta çıkarılmalıdır. Bu takılar ödem oluşması halinde dolaşımı ciddi şekilde engelleyebilir.
Yanmış alanlardaki kıyafetler dikkatlice çıkarılmalıdır. Herhangi bir yapışma hissi uyandıran takılma gibi durumlar var ise zorlanmamalı, o bölgedeki kıyafet kesilmelidir.
Yanık olan bölgede “Bül” (Bül: içi su dolu kabarcıklar) oluşmuş ise bunlar patlatılmamalı içindeki su boşaltılmamalıdır.
Yanıklarda ilk yardım uygulamasında yanık yere hiçbir şekilde krem, ilaç yahut herhangi başka bir madde sürülmemelidir. Temiz olduğundan emin olunmayan hiçbir madde madde ile temas ettirilmemelidir. Bölge temiz bir bez ile hafifçe sarılmadan örtülmelidir.
Yanık hastalarında sıvı ve elektrolit kaybı çok ciddi seviyelere ulaşabilir, bunun sonucunda şok görülebilir. Yine yanan kişilerin vücut ısısını dengeleme mekanizmaları bozulur. Bu nedenle ısı kaybını engellemek için hastanın üstü örtülmelidir.
Hastaneye ulaşımın uzun olacağı durumlarda, sıvı ve elektrolit kaybını önlemek için 1 litre su içine 1 çay kaşığı tuz, 1 çay kaşığı yemek sodası (karbonat) koyularak hazırlanan su hastaya içirilebilir. (bu işlem için hastanın bilincinin açık olması ve bulantı-kusmasının olmaması gerekmektedir)
